Hầu hết người mắc bệnh không có triệu chứng lâm sàng (khoảng 70%) hoặc chỉ có các biểu hiện lâm sàng ở mức độ nhẹ, không điển hình (khoảng 24%) tạo thành nguồn lây nhiễm thầm lặng trong cộng đồng do đào thải vi rút qua phân và qua dịch tiết hầu họng của người bệnh. Chính vì vậy, bệnh có thể lây lan nhanh chóng trong cộng đồng và gây thành dịch.
Tiêm chủng đầy đủ cho trẻ để bảo vệ trẻ trước nguy cơ mắc bại liệt và các bệnh truyền nhiễm khác.
Theo bác sĩ Nguyễn Công Huy - Khoa Phòng chống bệnh truyền nhiễm, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội, chỉ có khoảng 1% người mắc bệnh sẽ bị tổn thương não tủy cấp tính dẫn đến bị liệt không hồi phục, gây ra các di chứng tàn tật thậm chí là tử vong. Nhờ sự ra đời của các loại vắc xin phòng bệnh bại liệt (vắc xin bất hoạt đường tiêm - IPV từ năm 1955 và vắc xin sống giảm độc lực đường uống - OPV từ năm 1961 đến nay) mà bệnh bại liệt đã được kiểm soát hiệu quả và thanh toán tại hầu hết các quốc gia trên toàn cầu trong đó có Việt Nam. Hiện nay, chỉ có 2 quốc gia duy nhất trên thế giới vẫn còn ghi nhận sự lưu hành của vi rút bại liệt chủng hoang dại là Pakistan và Afghanistan. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo đã có nhiều quốc gia ghi nhận các đợt bùng phát dịch bại liệt liên quan chủng vi rút trong vắc xin do tỷ lệ tiêm chủng vắc xin phòng bại liệt thấp như Indonesia, Lào…
Hiện nay, có hai loại vắc xin phòng bại liệt được cung cấp miễn phí trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng tại Việt Nam là OPV và IPV. Vắc xin OPV là vắc xin sống giảm độc lực, được sử dụng đường uống. Còn vắc xin IPV là vắc xin bất hoạt, được sử dụng đường tiêm. Bộ Y tế khuyến cáo, trẻ cần được uống OPV và tiêm IPV đầy đủ, đúng lịch để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu. Nếu tiêm đủ liều, hiệu quả phòng ngừa liệt do vi rút bại liệt có thể đạt tới 99%.” - bác sĩ Nguyễn Công Huy nhấn mạnh
Bệnh bại liệt được chia thành ba thể. Thứ nhất là bại liệt thể nhẹ (thể không điển hình), thường có các triệu chứng giống các bệnh nhiễm vi rút khác như sốt cao, đau đầu, mất ngủ, đau họng, buồn nôn, nôn, táo bón hoặc tiêu chảy. Bệnh thường tự hồi phục sau vài ngày. Thứ hai là bại liệt thể không liệt (thể viêm màng não vô khuẩn), với các biểu hiện như đau đầu dữ dội, cứng cổ, thay đổi về nhận thức và tâm thần. Nguy hiểm nhất là bại liệt thể liệt (thể nặng), biểu hiện ban đầu là sốt, đau đầu, cứng cổ, đau lưng, táo bón, nhạy cảm khi bị chạm vào cơ thể. Sau đó, bệnh nhân mất dần cảm giác và khả năng vận động ở chi dưới, dẫn đến liệt không đối xứng. Bệnh có thể hồi phục dần trong 2 – 6 tháng. Trường hợp nặng có thể liệt cả tủy sống và hành não, gây suy hô hấp và tử vong.
Các bác sĩ Bệnh viện Nam Thăng Long khuyến cáo, để phòng ngừa bệnh bại liệt hiệu quả, người dân cần thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp. Trước hết, cần hạn chế tiếp xúc với nguồn lây, đặc biệt là những trường hợp nghi ngờ hoặc đã được chẩn đoán mắc bệnh. Song song với đó là thực hiện nghiêm các biện pháp vệ sinh cá nhân như rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, vệ sinh đồ dùng sinh hoạt, đảm bảo an toàn thực phẩm, ăn chín uống sôi và sử dụng nguồn nước sạch. Đồng thời, xử lý phân, chất thải đúng quy định và sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh.
Các bác sĩ cũng lưu ý, khi trẻ xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ như sốt, buồn nôn, cứng gáy, đau cơ, đau chi hoặc liệt mềm cấp (yếu, liệt hoặc giảm vận động do bất kỳ nguyên nhân gì), gia đình cần nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, chẩn đoán và xử trí kịp thời. Việc phát hiện sớm có ý nghĩa rất quan trọng trong theo dõi, điều trị hỗ trợ và hạn chế biến chứng lâu dài.
Đặc biệt, các bác sĩ nhấn mạnh vai trò quyết định của tiêm chủng. Bác sĩ Nguyễn Công Huy - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội cũng khuyến cáo: “Cha mẹ cần đưa trẻ đi tiêm chủng đầy đủ các loại vắc xin trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng, trong đó có ba liều vắc xin bại liệt đường uống OPV khi trẻ được 2, 3 và 4 tháng tuổi và hai liều vắc xin bại liệt đường tiêm IPV khi trẻ được 5 tháng tuổi và từ 9 tháng đến dưới 1 tuổi theo đúng hướng dẫn của Bộ Y tế. Việc tiêm chủng không chỉ bảo vệ riêng từng trẻ mà còn góp phần tạo miễn dịch cộng đồng, bảo vệ cả những đối tượng chưa tiêm hoặc không đủ khả năng tiêm chủng.”
Với trách nhiệm bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân Thủ đô, các bệnh viện trên địa bàn cũng như Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội luôn chú trọng công tác tuyên truyền, tư vấn và phòng chống các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Chủ động phòng bệnh bại liệt không chỉ là trách nhiệm của ngành Y tế mà còn là nghĩa vụ của mỗi gia đình và toàn xã hội, nhằm bảo vệ thế hệ tương lai khỏi những di chứng nặng nề của căn bệnh nguy hiểm này.
Việt Nam